اكوسيستم كوهستان و راههاي حفاظت از آنها
كوهها چه نقشي در زندگي انسان دارند؟
ما همه فرزند كوهستانيم چه در ساحل دريا، چه كيلومترها دور از كوهستان و چه در مناطق كوهپايه اي زندگي كنيم؟ زيرا
%80 آب شيرين جهان از كوهها تامين مي شود.
كوهها چه نقشي در زندگي انسان دارند؟
ما همه فرزند كوهستانيم چه در ساحل دريا، چه كيلومترها دور از كوهستان و چه در مناطق كوهپايه اي زندگي كنيم؟ زيرا
%80 آب شيرين جهان از كوهها تامين مي شود.
%50 مردم جهان از نظر آبي به آبخيزهاي كوهستان چشم دوخته اند.
%28 جنگلهاي جهان در مناطق كوهستاني قرار دارند.
1/5 سطح سيماي زمين را كوهها تشكيل مي دهند.
1/10 جمعيت جهان در مناطق كوهستاني ساكنند.
1/10 جمعيت جهان در مناطق كوهستاني ساكنند.
1/3 مردم جهان از نظر جنبه هاي گوناگون مانند: غله- معدن- چوب و برق به كوهها وابسته اند -كوهها تامين كننده حيات دشتها هستند.ماننده سدي در مقابل جريانات هوا قرار گرفته موجب تغييرات دما گرديده موجبات بارندگي در ارتفاعات را فراهم مي آورند.
- آخرين پناهگاه حيات وحش پرندگان مختلف مي باشد.
- محل رويش گونه هاي مختلف گياهان بخصوص گياهان داروئي است.
- مركز نشأت گرفتن تمدن ها و فرهنگهاي گوناگون بحساب مي آيند.
با اين حساب مي توانيم بگوئيم وظيفه كوهنورد در مقابل كوهستان بسيار سنگين است پس ما بايد در حفاظت از محيطهاي كوهستاني بيشتر از افراد غير كوهنورد بكوشيم، اما چگونه؟
نخست بايد اكوسيستم كوهستان را بشناسيم و سپس راههاي حفاظت از آنرا پيدا كنيم.
اكوسيتم چيست؟
اكوسيستم كه مترادف آن زيست بوم مي باشد عبارت است از مجموعه تشكيل دهنده عوامل موجود در يك محيط كه در كنار هم قرار گرفته و وضعيت خاصي را بوجود مياورند، اطلاق مي گردد اين عوامل ممكن است انسان- ساير موجودات زنده آب و هوا، خاك، سنگ و پوشش گياهي باشد.
اكوسيستم هاي مختلفي تعريف شده كه عبارتند از اكوسيستم كوهستان جنگل، كوير، تالاب و ...
پس نتيجه مي گيريم هر كدام از عوامل موجود در اكوسيستم كوهستان چقدر در تغيير اكوسيستم مي تواند موثر باشد و متاسفانه اكثر تغيير از جانب انسان و آن هم در جهت بهبود اكوسيستم بلكه در تخريب آن انجام مي گيرد.
چرا اكوسيستم كوهستان حساس، آسيب پذير و شكننده است؟
به دليل شكل فيزيكي و اكولوژي مناطق آسيب پذير محسوب مي شوند وجود شيب و قله ههاي و دره ها و يالها، وضعيت پيچيده اي را در اين محيط بوجود مي آورد.ترميم پوشش گياهي تخريب شده در شيب هاي تند مشكل و بعضاً تقريباً غير ممكن است.گاهاً ممكن است با چند قدم پيشروي در كوهستان شاهد تغيير آب و هوائي كاملاً متفاوت باشيم.با گرفتن صد متر ارتفاع گوئي صد كيلومتر عرض جغرافيايي را طي كرده ايم و بطور متوسط يك درجه از دماي هوا كاسته مي شود.هر يك جبهه هاي مختلف كوه به علت قرار گرفتن در وضعيت خاصي داراي آب و هوا، پوشش گياهي، درجه حرارت ويژه مي باشد با جابجا كردن حتي يك سنگ اكوسيستم موجود كوهستان به هم مي ريزند در ارتفاعات عمر فصل رويشي كوتاه و فقط گياهاني قادر به ادامه حيات هستند كه از قدرت انطباق بالائي برخوردار مي باشند.
شرايط متغير و متضاد آب و هوائي و تغييرات در ارتفاع همگي باعث مي شوند كوچكترين دخالت منجر به تخريب شديد اين مناطق گردد.بعلت حضور شرايط سانحه خيزي و آسيب پذيري جوامع كوهستاني نيز به همان نسبت آسيب پذيرند.
تمام زيست بومهاي كوهستاني مشابه نيستند اما همه آنها چه در جنگلهاي استوائي، چه در سبزه زارهاي كوههاي آلپ و يا در امتداد جويبارهاي ناشي از يخچالهاي طبيعي دو چيز را با هم مشترك دارند:
ارتفاع و گوناگوني تغييرات سريع در ارتفاع، شيب تند يا ملايم و زاويه تابش خورشيد تاثير عجيب و نفوذي باورنكردني روي دما، باد، رطوبت و تركيب خاك در فواصل كم دارد. اين تغييرات پيچيده و ظريف مجموعه هائي از حيات را به وجود مي آورند كه در هيچ كجا جز در يك ارتفاع يعني و در يك رشته كوه مشخص يافت نمي شود.
در ارتفاعات بالا گياهان و جانوران بومي ساز و كارهاي ويژه اي براي بقاي خود بوجود مي آورند. برخي گلهاي وحشي كوههاي آلپ براي مثال به طوري خود را با شرايط اطراف وفق داده اند كه در سايه يك صخره سنگ منفر و مجزا، زندگي مي كنند.
اولين حركت هاي جهاني حفاظت
در سال 1992 سازمان ملل در كنفرانس كه به كنفرانس زيني معروف شد در شهر ريودوژانيرو برزيل در بخش 13 دستور كارا 2 توجه جهانيان را به آسيب پذيربودن اكوسيستم كوهستان معطوف نمود اين بخش به مديريت محيط هاي كوهستاني و توسعه پايدار كوهستانها اختصاص دارد و توصيه ها و دستورالعملهايي را به منظور محافظت از اين نواحي ارائه مي نمايد. همچنين در اين بخش رسيدگي و توسعه اجتماعي اقتصادي جوامع كوهستاني ضرورتي فوري و حياتي تعريف شده است. بعد از كنفرانس ريو فعاليت ها و تلاشها از طرف كشورها و سازمانهاي دولتي وغيردولتي. به منظور اعمال مديريت صحيح در اين محيط هاي با ارزش شدت گرفت يكي از اين اقدامات تشكيل سازماني بنام گردهمائي كوهستان مي باشد اين سازمان با ترتيب دادن نشست ها و كنفرانس هايي در كشورهاي مختلف در راستاي مبادله اطلاعات بين كشورهاي كوهستاني جهان و حمايت از تو سعه پايدار نواحي كوهستاني گام برداشته است.
مهمترين اقدام گردهمايي كوهستان در سالهاي اخير تشكيل اولين اجلاس جهاني كوهستان است كه در خرداد 1379 در كشور فرانسه برگزار شد كه به مسائل مرتبط با اكوسيستم هاي كوهستاني پرداخت.
كوهها تامين كننده آب شيرين جهان
3 سطح كره زمين را آب فرا گرفته كه از اين مقدار آب موجود روي زمين فقط 3% قابل شرب مي باشند و از اين مقدار قابل شرب 2% بصورت كوههاي / ميدانيم 4يخي غير قابل دسترسي فقط 1% آب موجود قابل شرب و قابل دسترسي مي باشد كه بصورت چشمه ها و رودها جاري مي باشد . درصد بيشتري از نزولات آسماني در ارتفاعات مي باشد كه يا بصورت رود جاري مي شود يا در كوه ذخيره مي شود كه ذخيره شدن يا بصورت نفوذ در داخل كوه مي باشد يا بصورت يخچالها و برفچالها به مرور زمان ذوب شده و جاري گرديد وادامه زندگي انسان و جانوران و گياهان مي شود.
به همين علت مي باشد كه كوهها را برجهاي آب نام گذاري كرده اند. تلفات آب در كوهستان به علت دماي پائينتر كمتر است و مقدار بيشتري از بارندگي تبديل به آب جاري مي شود يا به زمين نفود مي كند.
آب در كوهستانهاي بلند از كيفيت بهتري برخوردار مي باشد و به علت حركت در شيب قدرت پالايش بيشتري دارد. آب رودها به صورت طبيعي تصفيه شده وخطر آلودگي كمتري نسبت به آبهاي جاري در دشتها دارد.
عوامل تخريب چيست؟
الف) جاده سازي- با احداث جاده اي غير اصولي در محيط كوهستان زخمي ابدي بر سيماي زيباي كوهستان وارد مي شود.
در سالهاي اخير احداث جاده هاي كوهستاني حتي در ارتفاعات بسيار بلند بدون توجه به عوارض حاصله از آن با شدت انجام مي شود جاده سازي در كوهستان بايد از اصول خاصي پيروي نمايد در غير اينصورت عوارضي از قبيل جابجايي هاي سنگين اراضي به صورت لغزش و رانش را در پي خواهد داشت. حجم قابل توجه خاكبرداري در شيب مي تواند خسارات جبران ناپذير فراواني را بوجود آورد.
ب) چراي بي رويه- عدم تعادل دام و مرتع در سالهاي اخير كه تعداد دام به 3 برابر حد استاندارد رسيده فشار بيش از حد را به مراتع كوهستاني بويژه در ارتفاعات وارد مي كند.با توجه به كوتاه بودن دوره رشد گياهان در ارتفاعات بخاطر سرماي زياد چراي بي موقع توان رشد كافي را از گياهان گرفته و فقر پوشش گياهي را بوجود مي آورد و به تدريج پوشش به طرف تخريب پيش مي رود.
ج) تخريب جنگلها- تبديل جنگلها و مراتع كوهستاني به اراضي كشاورزي و مسكوني به دليل رشد سريع جمعيت از عوامل عمده تخريب جنگلها مي باشد با تراشيدن جنگل خاك با ارزش شسته شده و پوشش گياهي از بين رفته و صخره ها نمايان شده امكان ترميم طبيعت را از آن سلب مي كنيم.
د) معادن- افرادي جهت كسب درآمد با بدست آوردن مجوز به هر طريق ممكن با تمام لوازم و تجهيزات پيش رفته وارد معركه شده و ضربه هاي جبران ناپذيري را به اكوسيستم وارد مي كنند.
ه) گردشگري- رواج زندگي ماشيني در چند دهه اخير مردم را به صورت گردشگر به محيط هاي كوهستاني فرا خوانده و هجوم بيش از حد آنها به طبيعت كوهستان آسيب هاي فراواني را ميرساند از جمله:
-1 تخريب پوشش گياهي بعلت حركت در خارج از مسيرهاي تعيين شده.
-2 بجا گذاشتن زباله هاي تجزيه نشدني كه اين امر هم مي تواند چهره زيباي كوهستان را زشت نموده و هم آلودگي حاصل از تجزيه زباله ها محيط كوهستان را آلوده كرده كه به تبع آن محيطهاي دشت و شهر نيز آلوده مي شود لازم است بدانيم بعضي از زباله ها براي تجزيه شدن زمان بسيار طولاني را نياز دارد مثل شيشه كه حدود يك ميليون سال آلومينيوم 1000 سال، ظروف پلاستيك 150 سال و ظروف حلبي از قبيل ظرف تن ماهي و ظروف كنسرو 100 سال وبعضي زباله ها بعلت اينكه مواد سمي و شيميايي خطرناكي دارند مضر اين مناطق بوده و هرگز نبايد در مناطق كوهستاني رها شوند مثل باطري هاي فرسوده.
-3 بازگشت از مسيرهاي شن اسكي كه به فرسايش سريع كوه كمك مي كند.
-4 ساخت دكه و رستوران در ارتفاعات كه به علت حضور گردشگران و نبودن متولي اين مناظق هر روز شاهد ازدياد قارچ مانند اين اماكن مي شو يم كه بيشترين ضربه را به اين محيط ها وارد مي كنند.
-5 استفاده از گون و شاخه درختان براي پختن غذا و دم كردن چايي از عوامل مهم تخريب محيط هاي كوهستاني محسوب مي شوند.
وظيفه كوهنوردان چيست؟
آگاهي دادن به ساير كوهنوردان و كسانيكه به عنوان گردشگر به مناطق كوهستاني مي آيند و هيچگونه اطلاعاتي از اين محيط ها ندارند و اصولاً اهيمت كوهها را نمي دانند و مطلع ساختن همه از اينكه كوهها چه نقشي در زندگي انسانها دارند.
- آخرين پناهگاه حيات وحش پرندگان مختلف مي باشد.
- محل رويش گونه هاي مختلف گياهان بخصوص گياهان داروئي است.
- مركز نشأت گرفتن تمدن ها و فرهنگهاي گوناگون بحساب مي آيند.
با اين حساب مي توانيم بگوئيم وظيفه كوهنورد در مقابل كوهستان بسيار سنگين است پس ما بايد در حفاظت از محيطهاي كوهستاني بيشتر از افراد غير كوهنورد بكوشيم، اما چگونه؟
نخست بايد اكوسيستم كوهستان را بشناسيم و سپس راههاي حفاظت از آنرا پيدا كنيم.
اكوسيتم چيست؟
اكوسيستم كه مترادف آن زيست بوم مي باشد عبارت است از مجموعه تشكيل دهنده عوامل موجود در يك محيط كه در كنار هم قرار گرفته و وضعيت خاصي را بوجود مياورند، اطلاق مي گردد اين عوامل ممكن است انسان- ساير موجودات زنده آب و هوا، خاك، سنگ و پوشش گياهي باشد.
اكوسيستم هاي مختلفي تعريف شده كه عبارتند از اكوسيستم كوهستان جنگل، كوير، تالاب و ...
پس نتيجه مي گيريم هر كدام از عوامل موجود در اكوسيستم كوهستان چقدر در تغيير اكوسيستم مي تواند موثر باشد و متاسفانه اكثر تغيير از جانب انسان و آن هم در جهت بهبود اكوسيستم بلكه در تخريب آن انجام مي گيرد.
چرا اكوسيستم كوهستان حساس، آسيب پذير و شكننده است؟
به دليل شكل فيزيكي و اكولوژي مناطق آسيب پذير محسوب مي شوند وجود شيب و قله ههاي و دره ها و يالها، وضعيت پيچيده اي را در اين محيط بوجود مي آورد.ترميم پوشش گياهي تخريب شده در شيب هاي تند مشكل و بعضاً تقريباً غير ممكن است.گاهاً ممكن است با چند قدم پيشروي در كوهستان شاهد تغيير آب و هوائي كاملاً متفاوت باشيم.با گرفتن صد متر ارتفاع گوئي صد كيلومتر عرض جغرافيايي را طي كرده ايم و بطور متوسط يك درجه از دماي هوا كاسته مي شود.هر يك جبهه هاي مختلف كوه به علت قرار گرفتن در وضعيت خاصي داراي آب و هوا، پوشش گياهي، درجه حرارت ويژه مي باشد با جابجا كردن حتي يك سنگ اكوسيستم موجود كوهستان به هم مي ريزند در ارتفاعات عمر فصل رويشي كوتاه و فقط گياهاني قادر به ادامه حيات هستند كه از قدرت انطباق بالائي برخوردار مي باشند.
شرايط متغير و متضاد آب و هوائي و تغييرات در ارتفاع همگي باعث مي شوند كوچكترين دخالت منجر به تخريب شديد اين مناطق گردد.بعلت حضور شرايط سانحه خيزي و آسيب پذيري جوامع كوهستاني نيز به همان نسبت آسيب پذيرند.
تمام زيست بومهاي كوهستاني مشابه نيستند اما همه آنها چه در جنگلهاي استوائي، چه در سبزه زارهاي كوههاي آلپ و يا در امتداد جويبارهاي ناشي از يخچالهاي طبيعي دو چيز را با هم مشترك دارند:
ارتفاع و گوناگوني تغييرات سريع در ارتفاع، شيب تند يا ملايم و زاويه تابش خورشيد تاثير عجيب و نفوذي باورنكردني روي دما، باد، رطوبت و تركيب خاك در فواصل كم دارد. اين تغييرات پيچيده و ظريف مجموعه هائي از حيات را به وجود مي آورند كه در هيچ كجا جز در يك ارتفاع يعني و در يك رشته كوه مشخص يافت نمي شود.
در ارتفاعات بالا گياهان و جانوران بومي ساز و كارهاي ويژه اي براي بقاي خود بوجود مي آورند. برخي گلهاي وحشي كوههاي آلپ براي مثال به طوري خود را با شرايط اطراف وفق داده اند كه در سايه يك صخره سنگ منفر و مجزا، زندگي مي كنند.
اولين حركت هاي جهاني حفاظت
در سال 1992 سازمان ملل در كنفرانس كه به كنفرانس زيني معروف شد در شهر ريودوژانيرو برزيل در بخش 13 دستور كارا 2 توجه جهانيان را به آسيب پذيربودن اكوسيستم كوهستان معطوف نمود اين بخش به مديريت محيط هاي كوهستاني و توسعه پايدار كوهستانها اختصاص دارد و توصيه ها و دستورالعملهايي را به منظور محافظت از اين نواحي ارائه مي نمايد. همچنين در اين بخش رسيدگي و توسعه اجتماعي اقتصادي جوامع كوهستاني ضرورتي فوري و حياتي تعريف شده است. بعد از كنفرانس ريو فعاليت ها و تلاشها از طرف كشورها و سازمانهاي دولتي وغيردولتي. به منظور اعمال مديريت صحيح در اين محيط هاي با ارزش شدت گرفت يكي از اين اقدامات تشكيل سازماني بنام گردهمائي كوهستان مي باشد اين سازمان با ترتيب دادن نشست ها و كنفرانس هايي در كشورهاي مختلف در راستاي مبادله اطلاعات بين كشورهاي كوهستاني جهان و حمايت از تو سعه پايدار نواحي كوهستاني گام برداشته است.
مهمترين اقدام گردهمايي كوهستان در سالهاي اخير تشكيل اولين اجلاس جهاني كوهستان است كه در خرداد 1379 در كشور فرانسه برگزار شد كه به مسائل مرتبط با اكوسيستم هاي كوهستاني پرداخت.
كوهها تامين كننده آب شيرين جهان
3 سطح كره زمين را آب فرا گرفته كه از اين مقدار آب موجود روي زمين فقط 3% قابل شرب مي باشند و از اين مقدار قابل شرب 2% بصورت كوههاي / ميدانيم 4يخي غير قابل دسترسي فقط 1% آب موجود قابل شرب و قابل دسترسي مي باشد كه بصورت چشمه ها و رودها جاري مي باشد . درصد بيشتري از نزولات آسماني در ارتفاعات مي باشد كه يا بصورت رود جاري مي شود يا در كوه ذخيره مي شود كه ذخيره شدن يا بصورت نفوذ در داخل كوه مي باشد يا بصورت يخچالها و برفچالها به مرور زمان ذوب شده و جاري گرديد وادامه زندگي انسان و جانوران و گياهان مي شود.
به همين علت مي باشد كه كوهها را برجهاي آب نام گذاري كرده اند. تلفات آب در كوهستان به علت دماي پائينتر كمتر است و مقدار بيشتري از بارندگي تبديل به آب جاري مي شود يا به زمين نفود مي كند.
آب در كوهستانهاي بلند از كيفيت بهتري برخوردار مي باشد و به علت حركت در شيب قدرت پالايش بيشتري دارد. آب رودها به صورت طبيعي تصفيه شده وخطر آلودگي كمتري نسبت به آبهاي جاري در دشتها دارد.
عوامل تخريب چيست؟
الف) جاده سازي- با احداث جاده اي غير اصولي در محيط كوهستان زخمي ابدي بر سيماي زيباي كوهستان وارد مي شود.
در سالهاي اخير احداث جاده هاي كوهستاني حتي در ارتفاعات بسيار بلند بدون توجه به عوارض حاصله از آن با شدت انجام مي شود جاده سازي در كوهستان بايد از اصول خاصي پيروي نمايد در غير اينصورت عوارضي از قبيل جابجايي هاي سنگين اراضي به صورت لغزش و رانش را در پي خواهد داشت. حجم قابل توجه خاكبرداري در شيب مي تواند خسارات جبران ناپذير فراواني را بوجود آورد.
ب) چراي بي رويه- عدم تعادل دام و مرتع در سالهاي اخير كه تعداد دام به 3 برابر حد استاندارد رسيده فشار بيش از حد را به مراتع كوهستاني بويژه در ارتفاعات وارد مي كند.با توجه به كوتاه بودن دوره رشد گياهان در ارتفاعات بخاطر سرماي زياد چراي بي موقع توان رشد كافي را از گياهان گرفته و فقر پوشش گياهي را بوجود مي آورد و به تدريج پوشش به طرف تخريب پيش مي رود.
ج) تخريب جنگلها- تبديل جنگلها و مراتع كوهستاني به اراضي كشاورزي و مسكوني به دليل رشد سريع جمعيت از عوامل عمده تخريب جنگلها مي باشد با تراشيدن جنگل خاك با ارزش شسته شده و پوشش گياهي از بين رفته و صخره ها نمايان شده امكان ترميم طبيعت را از آن سلب مي كنيم.
د) معادن- افرادي جهت كسب درآمد با بدست آوردن مجوز به هر طريق ممكن با تمام لوازم و تجهيزات پيش رفته وارد معركه شده و ضربه هاي جبران ناپذيري را به اكوسيستم وارد مي كنند.
ه) گردشگري- رواج زندگي ماشيني در چند دهه اخير مردم را به صورت گردشگر به محيط هاي كوهستاني فرا خوانده و هجوم بيش از حد آنها به طبيعت كوهستان آسيب هاي فراواني را ميرساند از جمله:
-1 تخريب پوشش گياهي بعلت حركت در خارج از مسيرهاي تعيين شده.
-2 بجا گذاشتن زباله هاي تجزيه نشدني كه اين امر هم مي تواند چهره زيباي كوهستان را زشت نموده و هم آلودگي حاصل از تجزيه زباله ها محيط كوهستان را آلوده كرده كه به تبع آن محيطهاي دشت و شهر نيز آلوده مي شود لازم است بدانيم بعضي از زباله ها براي تجزيه شدن زمان بسيار طولاني را نياز دارد مثل شيشه كه حدود يك ميليون سال آلومينيوم 1000 سال، ظروف پلاستيك 150 سال و ظروف حلبي از قبيل ظرف تن ماهي و ظروف كنسرو 100 سال وبعضي زباله ها بعلت اينكه مواد سمي و شيميايي خطرناكي دارند مضر اين مناطق بوده و هرگز نبايد در مناطق كوهستاني رها شوند مثل باطري هاي فرسوده.
-3 بازگشت از مسيرهاي شن اسكي كه به فرسايش سريع كوه كمك مي كند.
-4 ساخت دكه و رستوران در ارتفاعات كه به علت حضور گردشگران و نبودن متولي اين مناظق هر روز شاهد ازدياد قارچ مانند اين اماكن مي شو يم كه بيشترين ضربه را به اين محيط ها وارد مي كنند.
-5 استفاده از گون و شاخه درختان براي پختن غذا و دم كردن چايي از عوامل مهم تخريب محيط هاي كوهستاني محسوب مي شوند.
وظيفه كوهنوردان چيست؟
آگاهي دادن به ساير كوهنوردان و كسانيكه به عنوان گردشگر به مناطق كوهستاني مي آيند و هيچگونه اطلاعاتي از اين محيط ها ندارند و اصولاً اهيمت كوهها را نمي دانند و مطلع ساختن همه از اينكه كوهها چه نقشي در زندگي انسانها دارند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر